نگاهي انتقادي به محتواي فضاهاي مجازي در حلقه¬هاي کندوکاو فلسفي
محورهای موضوعی :مهرنوش هدايتي 1 * , الهام صابري 2
1 - پژوهشگاه علوم انساني و مطالعات فرهنگي
2 - دانشگاه خوارزمي
کلید واژه: تفکر انتقادي حلقه کندوکاو فلسفي سواد رسانه يي اينترنت ,
چکیده مقاله :
حلقه هاي کندوکاو فلسفي داراي رويکردي کاربردي، خردورزانه و فيلسوفانه در جهت پرورش نگاه انتقادي، خلاق و مراقبتي به موضوعات پيرامون است. از آنجا که در عصر جديد بخصوص در جوامع مدرن و شهري، بخش زيادي از شکلگيري باورها و تفکر و جهان بيني افراد در فضاهاي مجازي صورت ميگيرد، از اينرو پرورش نگاه انتقادي به محتواي اين فضا و نحوه مواجهه صحيح با خيل وسيع اطلاعات دنياي مجازي از دوران کودکي ضرورتي انکارناپذير است. اين پژوهش بر آن است تا با مشارکت کودکان در حلقه هاي کندوکاو فلسفي، توان مواجهه انتقادي، خلاق و مسئولانه آنان را با محتوا و اطلاعات موجود در فضاهاي مجازي بالا ببرد. تجزيه و تحليل داده‌ها با استفاده از روش تحليل کوواريانس و با اطمينان 99% بعد از دوازه جلسه حاکي از آن است که مشارکت دانش‌آموزان در حلقه‌هاي کندوکاو فلسفي بر مهارت تفکر انتقادي آنان، شامل مهارت استدلال استقرائي، استدلال قياسي، تحليل مشاهده‌يي پيامهاي رسانه يي، قدرت اعتمادپذيري، و قدرت فرضيه سازي در خصوص رسانه اينترنت تأثير ميگذارد (p≤0.01). براين اساس، جهت تعميق فهم اطلاعات در دنياي مجازي و کاهش آثار مخرب اين رسانه فراگير و ارزشمند، ميتوان از روش پيشنهادي برنامة آموزشي «فلسفه براي کودک» بهره گرفت.
Philosophical communities of inquiryenjoy a practical, rational and philosophicalattitude toward the development of critical,creative, and controlling insight into thesurrounding issues. Since a great deal ofpeople’s ideas, beliefs, thoughts, andworldviews are under the influence ofcyberspaces in the present time, particularlyin modern communities, it is necessary todevelop a critical approach among childrenin dealing with the contents of thecyberspaces, and teach them how toconfront with these immense informationprovided by these centers. The presentpaper, as carried out with the participationof children in philosophical communities ofinquiry, is an attempt to enhance the critical,creative and accountable ability of childrenin confronting with the content and existinginformation of the cyberspaces. An analysisof the data as collected by Covariancemethod with %99 certainty in twelvesessions indicate that the participation ofstudents in philosophical community ofinquiry can affect their critical thought skillsincluding the skills of inductive anddeductive reasoning, analysis of mediamessages, enhancing self confidence, andincreasing hypothesis making ininternet(p≤0.01). Accordingly, we canbenefit from the teaching program of“philosophy for children” in deepening ourunderstanding of information in cyberspacesand reducing the destructive impacts of thisinvaluable and overall media.
افتاده، جواد، «تفاوت بين رسانه¬هاي اجتماعي و رسانه¬هاي جمعي»، علوم اجتماعي. ش56، 1391.
بدري گرگري، رحيم؛ خانلري، مريم، «تأثير آموزش راهبرد پرسشگري متقابل هدايت شده در گروه همتايان بر تفکر انتقادي دانش‌آموزان دختر پايه سوم راهنمايي»، تفکر و کودک، س4، ش2، 1392.
بصيريان، حسين؛ بصيريان، رضا، «درآمدي به سواد رسانه¬اي و تفکر انتقادي»، رسانه، ش 68، 1385.
بيات، قدسي؛ شهابي، محمود، «شبکه‌هاي اجتماعي مجازي و کاربران جوان از تداوم زندگي واقعي تا تجربه جهان وطني»، مجلس و پژوهش، ش69، 1391.
پشوتني، ميترا، «اينترنت، فرصت يا تهديد»، کتاب ماه کودک و نوجوان، 1389.
تجلي‌نيا، امير؛ کريمي، روح الله، «بررسي تأثير اجراي برنامه فلسفة براي کودکان در کاهش و مهار خشم دانش آموزان پسر پايه اول مقطع متوسطه شهر تهران»، تفکر و کودک، س5، ش1، ص39-63، 1393.
جهاني، جعفر، «آموزش تفکر خلاق به نوجوانان: رويکرد پژوهش‌محور». انديشه‌هاي نوين تربيتي، ش16، 1387.
حسين زاده، اکبر؛ محمدي استاني، مرتضي، «سواد رسانه‌يي، ضرورت دنياي امروز»، اطلاع رساني و کتابداري، ش 153، ص70-76، 1389.
حسيني، سيد بشير، «سواد رسانه¬يي راهبرد استحکام هويت فردي و ملي»، مطالعات ملي، سال14، ش54، 1392.
حسيني‌راد، سيده زينب؛ علمداري، وحيد، «برنامه درسي پرورش تفکر انتقادي»، مجله تکنولوژي آموزشي، ش 8، 1390.
حق‌بين، سحر؛ قلي زاده، مريم؛ ظهوري مهر، مژده؛ حاجي، محمد صادق؛ چيت‌ساز، عابده، «بهبود تفکر انتقادي در آموزش مجازي»، اولين همايش ملي فناوري اطلاعات و شبكه هاي كامپيوتري دانشگاه پيام نور، 1391.
رشتچي، مژگان؛ کيوانفر، ارشيا، «مباني نظري اجتماع کندوکاو بعنوان روش آموزش فلسفه براي کودکان»، فرهنگ، ش 69، 1388.
ساروخاني، باقر، جامعه‌شناسي ارتباطات، تهران، نشر اطلاعات، چ11، 1381.
سليمان، سفر؛ خسروي، فريبرز؛ حداد، زهرا، «ارزيابي سواد رسانه‌يي دانشجويان و دانش‌آموزان شهر تهران»، مجله علمي ـ پژوهشي الكترونيك در حوزه ارتباطات و رسانه، دانشگاه تهران، 1392.
شاطالبي، اکرم، «تأثير گفتگو بر اساس داستانهاي فلسفي در حلقه کندوکاو برکاهش نشانه‌هاي اختلالهاي روان تني کودکان 11-12 سال شهر تهران»، پايان نامه كارشناسي ارشد رشته روانشناسي عمومي، دانشگاه آزاد اسلامي واحد ساري، 1392.
شکرخواه، يونس، «سواد رسانه‌يي»، فصلنامه رسانه، ش68، ص27ـ32، 1386.
شکرخواه، يونس، «نياز مخاطبان به سواد رسانه‌اي»، فصلنامه پژوهش و سنجش، ش26، 1380.
شيري، علي اصغر، «آشنايي با شبکه بين‌المللي اينترنت»، فصلنامه اطلاع رساني و کتابداري، س5، ش3و4، 1373.
صفايي‌مقدم، مسعود؛ مرعشي، سيد منصور؛ پاک‌سرشت، محمدجعفر؛ باقري، خسرو؛ سپاسي، حسين، «بررسي تأثير روش اجتماع پژوهشي در برنامه آموزش فلسفه به کودکان بر پرورش مهارتهاي استدلال دانش‌آموزان پسر پايه سوم راهنمايي مدرسه نمونه دولتي اهواز»، مجله علوم تربيتي و روانشناسي، س13، ش2، 1385.
طباطبايي، زهرا؛ موسوي، مرضيه، «بررسي تأثير برنامه فلسفه براي کودکان در پرسشگري و تفکر انتقادي دانش‌آموزان پايه‌هاي سوم تا پنجم ابتدايي 9ـ11 ساله»، تفکر و کودک، ش3، 1390.
طلوعي، علي، سواد رسانه¬اي درآمدي بر شيوه يادگيري و سنجش، تهران، دفتر مطالعات و برنامه-ريزي رسانه¬ها، 1391.
غريبي، حسن، «اثربخشي راهبردي تفکر بر تفکر انتقادي، تحول اخلاقي و پرسشگري دانش‌آموزان پايه پنجم دبستان»، رساله دکتري، دانشگاه تبريز، 1390.
فرخ‌نيا، رحيم؛ لطفي، اعظم، «بررسي تأثير فضاي مجازي اينترنت بر مدگرائي»، مطالعات فرهنگي و ارتباطات، ش22، 1390.
کاظم‌پور، محمد طاهر، «بررسي رابطه بين مسئوليت اجتماعي رسانه ملي و سطح سواد رسانه¬اي مخاطبان» مورد مطالعه معاونت برنامه¬ريزي و نظارت سازمان صدا و سيماي جمهوري اسلامي ايران، 1393.
کريمي، روح‌الله، «آيا فلسفه براي کودک به نسبي‌گرايي مي‌انجامد»، تفکر و کودک، ش2، 1389.
کوکبي، مرتضي؛ حري، عباس؛ مکتبي فرد، ليلا، «بررسي مهارتهاي تفکر انتقادي در داستانهاي کودکان و نوجوانان»، مطالعات ادبيات کودک، س1، ش2، 1389.
کيواني هفشجاني، آذر، «راههاي پرورش تفکر و روحيه پرسشگري در دانش‌آموزان پايه چهارم ابتدايي در شهر تهران منطقه11»، پايان نامه کارشناسي ارشد، دانشگاه پيام نور استان تهران، 1391.
گرجي بندپي، پريسا، «توسعة فرهنگي در برنامه‌هاي کودك سيما»، تفکر و کودک، پژوهشگاه علوم انساني و مطالعات فرهنگي، س3، ش2، ص1ـ36، 1391.
محمود، اميد، «استفاده کاربردي از فن‌آوري اينترنت بعنوان ابزار تحقيق»، نشريه تحقيقات کتابداري و اطلاع رساني دانشگاهي، ش37، 1380.
مرعشي، سيد منصور؛ حقيقي، جمال؛ بنابي مبارکي، زهرا، «بررسي تأثير روش اجتماع پژوهشي بر پرورش مهارتهاي استدلال در دانش‌آموزان دختر پاية سوم راهنمايي»، فصلنامه مطالعات برنامه درسي، س2، ش7، 95-122، 1386.
مرعشي، منصور؛ صفايي‌مقدم، مسعود؛ خزامي، پروين، «بررسي تأثير اجراي برنامه آموزش فلسفه براي کودکان به روش اجتماع پژوهشي بر رشد قضاوت اخلاقي دانش‌آموزان پايه پنجم ابتدايي، شهر اهواز»، تفکر و کودک، س1، ش1، 1389.
مطرودي، «بررسي تحليلي عوامل مؤثر در پرورش تفکر انتقادي کودکان مقطع ابتدايي»، دانشگاه شهيد چمران اهواز، دانشکده علوم تربيتي و روانشناسي، پايان نامه کارشناسي ارشد، 1390.
ناجي، سعيد؛ قاضي نژاد، پروانه، «بررسي نتايج برنامة فلسفه براي کودکان روي مهارتهاي استدلالي و عملکرد رفتاري کودکان»، فصلنامه مطالعات برنامه درسي، س2، ش7، 1386.
نصيري، بهاره؛ بختياري، آمنه، «بررسي تأثير تلفن همراه بر جوانان»، هشتمين همايش تربيت اسلامي و فضاي مجازي: چالش‌ها و راهكارها، با همكاري آموزش و پرورش و حوزه علميه، 1393.
يعقوبي، رحيم؛ معروفي، يحيي، «تفکر انتقادي: بررسي تفکر انتقادي در محتواي کتاب مطالعات اجتماعي دوره متوسطه»، رشد آموزش علوم اجتماعي، ش 47، 1389.
Allen, Terry, “Doing Philosophy with Children”, Journal of Thinking, 7(3), 1988.
Arke, E., Primack, B.A, “Quantifying Media Literacy: Development, Reliability, and Validity of a New Measure”, EMI Educ Media Int, 46(1), 2009.
Bensley, Alan D., Critical Thinking in Psychology, International Thomson Publishing Company, 1997.
Cavus, N. & Uzunboylu, H., “Improving Critical Thinking Skills in Mobile Learning”, Social and Behavioral Sciences, vol. 1, 2009.
Cotta, S., Why Violence? A Philosophical Interpretation, Qubec: Presses of the Level University, Coll Dike, 2002.
Cummings, N. P., “Analytical Thinking for Children: Review of the Research”, Journal of Analytic Teaching, 2 (1), 1981.
Daniel, M.F., “P4C in Pre-service Teacher Education”, Journal of Analytic Teaching, 19 (1), 1998.
Ellison N. B., Boyd D.M., “Social Network Sites: Definition, History”, Journal of Computer‐Mediated Communication, 13(1), 2007.
Emir, S., “Education Faculty Students’ Critical Thinking Disposition according to Academic Achievement”, World Conference on Educational Sciences, Turkey, 2009.
Ennis, Robert H., “Integrating Critical Thinking Skill into the Classroom”, College Student Journal, 41, 1987.
Fisher, R., “Teaching Thinking in the Classroom”, Education Canada, 8(12), 2007.
http://www.esrc.ac.uk/my-esrc/grants/RES-062-23-1292/read
Hymer B.J., “Test that Insults the Nation – Open Minds to See that Everyone is Gifted and a Richer Word Unfolds”. Time Educational Supplement, 24 May, 2002.
Lipman, M., “Critical Thinking: What Can It Be”, Educational Leadership, vol. 46, no. 1. Sep. 1988.
Lipman, M., Thinking in Education, second edition, Cambridge University Press, 2003.
Richards, J.C. & Rodgers, T., Approaches and Methods in Language Teaching, UK: Cambridge University Press, 2001.
Thwaites, Helen, “Can “Philosophy for children” Improve Teaching and Learning within a Trainment of Rellgious Education?”, Journal of Education, vol. 3. no.13, 2005.