تربیت عقلانی در اندیشۀ فارابی
محورهای موضوعی : «تعلیم و تربیت» و «فلسفه و کودک»
فریبا عادل‌زاده نایینی
1
(دانشگاه آزاد اسلامی)
رضاعلی نوروزی
2
(دانشگاه اصفهان)
جهانبخش رحمانی
3
(دانشگاه آزاد اسلامی)
کلید واژه: تربیت عقلانی عقل نظری عقل عملی مراتب عقل فارابی. ,
چکیده مقاله :
عقل در حکمت مشاء، از جمله در اندیشۀ فارابی از اهمیت و جایگاه ویژه‌یی برخوردار است؛ تا بدانجا که وي رساله‌یی در باب عقل نگاشته است. فارابی خود نیز بعنوان مؤسس فلسفۀ اسلامی، جایگاهی بیبدیل در تاریخ فلسفه دارد؛ بنابرین تحقیق دربارۀ عقل در اندیشۀ فارابی اهمیتی دوچندان پیدا میکند. پژوهش حاضر با هدف تبیین مفهوم تربیت عقلانی بر مبنای نظریۀ عقل در اندیشۀ فارابی و با روش توصیفی‌ـ‌تحلیلی فراهم آمده است. بدین منظور، ابتدا به بررسی مفهوم عقل در اندیشۀ فارابی پرداخته شده و سپس با توجه به این نظریه، مفهوم تربیت عقلانی تبیین شده است. یافته‌های این پژوهش نشان میدهد که از دیدگاه فارابی، تربیت در بُعد عقلانی، هم عقل نظری و هم عقل عملی را در بر میگیرد. هدف تربیت عقلانی اینست که آدمی در حیطۀ عقل نظری مراتب عقل ـ از عقل هیولانی تا رسیدن به عقل مستفادـ را در پرتو ارتباط با عقل فعّال طی کند و در حیطۀ عقل عملی، در پرتو معرفت عقلانی، از خردمندی به خردورزی برسد؛ بعبارتی، انسان به مرحلۀ فعلیّت تام و تجرّد محض دست یابد.
Reason enjoys a particular significance and place in Peripatetic philosophy in general and Fārābī’s thought in particular, to the extent that he wrote a particular treatise on reason. Moreover, Fārābī as the founder of Islamic philosophy has an unparalleled place in the history of philosophy. Accordingly, to carry out a research on his view concerning reason seems to be very important. The present work aims at exploring rational training based on Fārābī’s theory of reason for which the author has followed an analytic-descriptive method. To this end, the author first treats Fārābī’s view of reason then embarks upon explaining the concept of rational training. According to the findings of this research, rational training in Fārābī is implemented by both practical and theoretical reason. The aim of rational training is to lead man to follow all levels of intellect, ranging from potential intellect to the acquired intellect, in the light of Active Intellect. That is, in the field of rational action and knowledge man should attain intellection; put it in other words, to attain perfect actuality and pure detachment.
آقایانی چاوشی، جعفر (1383) کتابشناسی توصیفی فارابی، تهران: هرمس.
اعرافی علیرضا و همكاران (1388) آرای دانشمندان مسلمان در تعلیم و تربیت و مبانی آن، ج1، تهران: سمت.
الیاس، جان (1380) «تربیت عقلانی»، ترجمة عبدالرضا ضرابی، معرفت، شمارة 45، ص 118ـ110.
داودی، محمد (1390) نقش معلم در تربیت دینی، قم: پژوهشگاه حوزه و دانشگاه.
ربانی رسول؛ نوروزی، رضا علی؛ قادری، مهدی (1388) «تحليلي بر انديشه‌هاي تربيتي فارابي و دوركيم»، تعلیم و تربیت اسلامی، شمارة 78، ص101ـ75.
شریعتمداری، علی (1384) تعلیم و تربیت اسلامی، تهران: امیرکبیر.
عادل‌زاده نایینی، فریبا (1398) تحلیل عقلانیت در اندیشه فارابی و ارائه یک مدل تربیت عقلانی، پایان‌نامه دکتری رشتة فلسفه تعلیم و تربیت، دانشکده علوم تربیتی و روانشناسی دانشگاه آزاد اسلامی واحد اصفهان (خوراسگان).
عادل‌زاده نایینی، فریبا؛ نوروزی، رضاعلی؛ رحمانی، جهانبخش (1398) «اصول تربیت عقلانی در اندیشه فارابی»، فصلنامه پژوهش در مسائل تعلیم و تربیت اسلامی، شمارة 44، ص24ـ5.
فارابی (1366) السیاسه المدنية، تحقیق فوزی متری نجار، قم: الزهرا.
فارابی (1390) رسائل فلسفی فارابی، ترجمة سعید رحیمیان، تهران: علمی و فرهنگی.
فارابی (1396) السياسة المدنية، ترجمه و شرح حسن ملکشاهی، تهران: سروش.
فارابی (1405ق)، فصول منتزعه، تحقیق فوزی متری نجار، تهران: الزهرا.
فارابی (1938م) رسالة معانی العقل، تحقیق موریس بریج، بیروت: دارالمشرق.
فارابی (1991م) آراء اهل مدینه فاضله، تحقیق البیر نصری نادر، بیروت: دارالمشرق.
فارابی (1995م)، آراء اهل المدينة الفاضلة و مضاداتها، مقدمه و شرح علی بو ملحم، بیروت: مکتبة الهلال.
فرج زاده، لیلا؛ کیان، مرجان (1394) «تحلیلی بر ویژگیهای تعلیم و تربیت بر اساس دیدگاه افلاطون و فارابی»، مجموعه مقالات دومین کنفرانس ملی توسعه پایدار در علوم تربیتی و روانشناسی، مطالعات اجتماعی و فرهنگی، تهران: مؤسسه آموزش عالی مهر اروند، مرکز راهکارهای دستیابی به توسعة پایدار.
قمیر، یوحنا (1394) فیلسوفان مسلمان (فارابی)، تهران: پارسه.
کاوندی، سحر (1390) «مبانی اندیشه‌های تربیتی فارابی»، معرفت اخلاقی، شمارة 9، ص54 ـ 46.
کمالی‌زاده، طاهره (1391) «عقل در فلسفه ارسطو بروایت اسکندر و فارابی»، مجلة فلسفه و کلام اسلامی، سال 45، شمارة 2، ص164ـ144.
ماجد فخري (1383) «عقلانيت در فلسفة اسلامي»، ترجمة مرتضي فتحي‌زاده، ذهن، شمارة 20، ص134ـ121.
نتون، ایان ریچارد (1395) حكمت فارابی، ترجمة: محمدرضا مرادي طادي، تهران: علم.
هاشمی فاطمه؛ نوروزی، رضاعلی (1389) «تحلیلی بر تربیت اخلاقی از دیدگاه فارابی»، معرفت اخلاقی، سال دوم، شمارة اول، ص114-95.