بررسی بکارگیری مفاهیم فلسفی در داستانهای کودکان (مطالعة موردی مجموعه داستانهای ناکجا¬آباد برای کودکان)
محورهای موضوعی : ادبیات کودک (داستانی)زهرا ستارپناهی 1 * , زینب برخورداری 2
1 - دانشگاه تهران
2 - دانشگاه تهران
کلید واژه: ادبیات داستانی کودک شیخ اشراق قصه¬, های ناکجاآباد مفاهیم فلسفی,
چکیده مقاله :
ادبیات داستانی در میان انواع ادبی از جایگاهي ویژه برخوردار است و در میان انواع ادبیات داستانی ادبیات کودک بدليل نقش آن در رشد و پرورش پایه های تفکر، اهميتي بسيار دارد. شیخ اشراق، در مقام فیلسوف بزرگ ایرانی و مسلمان که پایه‌گذار مکتب فلسفی اشراق است، برای بیان اندیشه های فلسفی و عرفانی خود از ادبیات داستانی بهره گرفته است. ساده سازی و تبدیل این مفاهیم متناسب با بیان کودکان، راهی برای ورود و آشنایی با اندیشه های ناب این فیلسوف است. داشتن مفاهیم فلسفی قابل بحث و مفهوم برای کودکان، قابلیت چالش و گفتگوی جمعی، داشتن محتوای برانگیزاننده و داشتن شخصیتهایی مشابه کودکان که در تجربه زیسته کودک بتوانند شریک شوند، از ويژگيهای داستانهای مناسب برای طرح در «فلسفه و کودک» است. نشر ثالث در سال 2019ـ2018 و به سفارش سازمان یونسکو در ایران، شش جلد مجموعه داستانی با نام ناکجاآباد و با الهام از اندیشه های سهروردی منتشر کرده است. در پژوهش حاضر بصورت مورد کاوی، این -مجموعه داستانها، از جهت بکارگیری مفاهیم فلسفی در آنها بررسی شده است. چیستی مفاهیم فلسفی موجود در این داستانها و همچنین تحليل مؤلفه های کارآمدی داستانهای فکری در این مجموعه، نشان ميدهد که این داستانها برای مباحث فلسفی در حلقه های کندوکاو فکری قابل استفاده هستند.
Story writing enjoys a particular place among the various kinds of literature and owing its role in the growth and training of the basis of thought is of great importance. Shaykh al-Ishraq as a great Iranian and Muslim philosopher and the founder of Illuminationist school of philosophy used story literature for expressing his philosophical and mystical views. Simplifying philosophical concepts and expressing them in children language is among the characteristics of this philosopher that one should take into account in reading his books. To have philosophical, motivational, and debatable content along with challenging nature and referring to certain characters like children and their ways of live are among the various traits of suitable story for “philosophy for children”. In 2018- 2019, Saless publications commissioned by UNESCO, published six volumes story books inspired by Suhrawardi thought entitled Nakuja Abad. In a case study these books worked out philosophical concepts in the forms of stories. The nature of philosophical concepts in these stories and the capabilities of intellectual stories altogether indicate that these stories are eligible for using them in philosophical discussions.
آتش سودا، محمدعلي؛ صادقي، سميرا (1391) «ساختار داستانهاي شیخ اشراق بر اساس الگوي ویلادیمیر پراپ»، ادبیات عرفانی و اسطوره شناختی، شمارة27، ص 38 ـ 11.
آژند، یعقوب (1375) «درباره ادبیات داستانی: فرهنگ اصطلاحات ادبیات داستانی»، ادبیات داستانی، شمارة 39، ص34 ـ 26.
آژیر، اسدالله؛ الیاسی، آزاده (1398) «انسان¬شناسی رمزی در داستانهای عرفانی شیخ اشراق»، اندیشه دینی، شمارة 71، ص22 ـ 1.
ابراهيمي ديناني، غلامحسين (1376) شعاع انديشه و شهود در فلسفه سهروردي، تهران: حكمت.
اسماعیلی، فائزه (1384) «تعریف کودک»، دادرسی، شمارة50، ص 28 ـ 22.
انوری، حسن (1393) فرهنگ روز سخن، تهران: سخن.
بخشی، مریم؛ تشکری، منوچهر؛ قاسمی‌پور، قدرت (1396) «مصادیق «پیرنگ» فرمالیستی در داستانهای کوتاه فارسی» متن پژوهی ادبی، شمارة72، ص116 ـ87.
بهنام‌فر، محمد (1382) «تحلیل داستان و بیان رمزها و تمثیلات فی حالة¬الطفولیه»، پژوهشنامه ادب غنایی، شمارة1، ص60 ـ 51.
پورخالقی چترودی، مهدخت؛ پارسا، شمسی (1390) «بررسی صور ابهام و عوامل آن در رسائل عرفانی سهروردی»، جستارهای ادبی، سال 44، شمارة172، ص44 ـ 29.
پورشرق، صابر؛ حکيم¬آذر، محمد؛ همتي، اميرحسين (1397) «تحلیل رساله عقل سرخ سهروردی»، نشریه عرفان اسلامی (ادیان و عرفان)، دورة 14، شمارة55، ص268 ـ 245.
پورنامداریان، تقی (1375) رمز و داستانهای رمزی، تهران: علمي و فرهنگي.
پورنامداریان، تقی ( 1392) عقل سرخ، تهران: سخن.
تقي‌نژادرودبنه، فاطمه (1394) «نقد ساختاری روایت در رساله لغت موران سهروردی»، گردهمایی سراسری انجمن ترویج زبان و ادب فارسی ایران، دوره 10، ص806 ـ 794.
توکلی، حمیدرضا (1399) گرگی که با فرشتگان رقصید (مجموعه قصه¬های ناکجاآباد)، تهران: ثالث.
جلائی¬فر، زهرا (1399) بازرگان بخت برگشته و خواب¬های سه قسمتی (مجموعه قصه¬های ناکجاآباد)، تهران: ثالث.
خسرونژاد، مرتضي (1382) «ويژگيها و مسايل فلسفه ادبيات كودك»، علوم اجتماعي و انساني دانشگاه شيراز، دوره 20، شمارة1 (پیاپی 39)، ص135 ـ 122.
خسرونژاد، مرتضي (1384) «مفهوم کودکی و هدف ادبیات کودک»، علوم اجتماعی و انسانی دانشگاه شیراز، دوره 22، شمارة4 (پیاپی 45)، ص 168 ـ 154.
داد، سیما (1375) فرهنگ اصطلاحات ادبی، تهران: مروارید.
ستارپناهی، زهرا (1393) «قابليت استفاده از داستانهاي مثنوي (دفتر چهارم) در برنامه فلسفه براي کودکان»، پايان‌نامه کارشناسي ارشد، دانشکده الهيات و معارف اسلامي، دانشگاه تهران.
ستارپناهي، زهرا؛ برخورداري، زينب (1396) «بررسي اثربخشي و كارآيي داستانهاي مثنوي (دفتر ششم)»، مجله فلسفه و كودك، شمارة 16، ص 26ـ 11.
سهروردي، شهاب‌الدين (1348) مجموعة مصنفات شيخ اشراق، ج3، (مشتمل بر مجموعة آثار فارسي شيخ اشراق تصحيح و تحشيه و مقدمه سيدحسين نـصر)، تهـران: انجمـن فلـسفه ايران.
شارپ، آن مارگارت؛ اسپلیتر، لورنس. جی (1396) چگونه بهتر اندیشیدن را آموزش دهیم، ترجمه ناهید حجازی، تهران: پژواک فرزام.
شریف¬نسب، مریم (1388) ««فلسفه ادبیات کودک» و «فلسفه در ادبیات کودک»؛ تضاد یا تعامل؟»، فرهنگ، شمارة69، ص357 ـ 341.
شعاری‌نژاد، علی‌اکبر (1370) ادبیات کودکان، تهران: مؤسسه اطلاعات.
شهرستانی، سیدحسن؛ محمدی، عباس (1392) «بررسی قابلیتهای تصویری آثار رمزی شیخ اشراق سهروردی با رویکرد به داستان آواز پر جبرئیل»، زیبایی‌شناسی ادبی، دورة 4، شمارة 18، ص22 ـ 1.
عموزاده خلیلی، فریدون (1399) چه کسی اژدها را کور کرد؟ (مجموعه قصه¬های ناکجاآباد)، تهران: ثالث.
فتحی، نسترن (1399) کرم تابان تاریک و آفتاب‌پرست سایه رنگ (مجموعه قصه¬های ناکجاآباد)، تهران: ثالث.
فیشر، رابرت (1385) آموزش و تفکر، ترجمة فروغ کيان‌زاده، اهواز: رسش.
فیشر، رابرت (1386) آموزش تفکر به کودکان، ترجمه مسعود صفايي‌مقدم و افسانه نجاريان، اهواز: رسش.
فیشر، رابرت (1390) داستانهايي براي فکر کردن، ترجمه جليل شاهرودي لنگرودي، تهران: پژوهشگاه علوم انساني و مطالعات فرهنگي.
کم، فیلیپ (1388) داستانهاي فکري (1)، ترجمه فرزانه شهرتاش و مژگان رشتچي، تهران: شهرتاش.
کم، فیلیپ (1397) باهم فکر کردن، ترجمه مژگان رشتچي و فرزانه شهرتاش، تهران: شهرتاش.
کم، فیلیپ؛ فاینر، لیز؛ هریسون، کتلین؛ هینتون، لین؛ شل، رزی؛ واسئو، سیمون (1398) فلسفه‌ورزی با داستانهای تصویری، ترجمه فرزانه شهرتاش، تهران: شهرتاش.
محسنی، احمد (1382) «لغت موران»، رشد آموزش زبان و ادب فارسی، شمارة 68، ص8 ـ 4.
محمدپور، علی؛ حسینی، سیدابوالقاسم (1396) «بررسی جایگاه رمز در اندیشه سهروردی بر اساس کتاب حکمة‌الاشراق»، فصلنامه الهیات هنر، سال چهارم، شمارة ۸، ص106 ـ 83.
محمودی، فاطمه (1399) راز هتل مرغابی (مجموعه قصه¬های ناکجاآباد)، تهران: ثالث.
مظاهری، عبدالرضا (1386) «رمز در داستانهای رمزی شیخ شهاب‌الدین سهروردی»، عرفان اسلامی، شمارة 13، ص28 ـ 13.
میرصادقی، جمال (۱۳۸۵) عناصر داستان، تهران: نگاه.
نصر اصفهانی، محمدرضا؛ حاتمی، حافظ (1388) «رمز و رمزگرایی با تکیه بر ادبیات منظوم عرفانی»، ادبیات عرفانی و اسطوره شناختی، شمارة16، ص196 ـ 165.
وارتنبرگ، توماس (1390) ايده¬هاي بزرگ براي بچه¬هاي کوچک، ترجمه نسرين ابراهيمي لويه، تهران: شهرتاش.
هينس، جوانا (1384) بچه¬هاي فيلسوف، ترجمه رضا‌علي نوروزي؛ عبدالرسول جمشيديان و مهرناز مهرابي کوشکي، قم: سماء قلم.
یزدانی، معصومه (1399) ملی خرسه و استاد زنبور (مجموعه قصه¬های ناکجاآباد)، تهران: ثالث.
یوسفی، عاطفه (1393) «اهمیت و نقش داستان در فلسفه برای کودکان»، فلسفه و کودک، شمارة3 (پیاپی7)، ص82 ـ 63.
Baladwin James Mark (ed.). (1960). Dictionary of Philosophy and Psychology. Glousester: P.Smith.
Shipley, Joseph. (1970). Dictionary of World Literary Terms. London.