تطبیق و بررسی الگوهای تربیتی ایرانی و مکاتب تعلیم و تربیت
محورهای موضوعی : «تعلیم و تربیت» و «فلسفه و کودک»
علی اکبر نصیری
1
(دانشگاه سیستان و بلوچستان)
هانیه شبانی
2
(دانشگاه سیستان و بلوچستان )
کلید واژه: تعلیم تربیت روشهای تربیتی ملاصدرا سهروردی,
چکیده مقاله :
مفاهیم «تعلیم و تربیت» و «انسان» دو مفهوم مقارن با هم هستند؛ هر جا انسانها زندگی کرده‌اند، مسئلۀ تعلیم و تربیت نیز مطرح بوده است. ضرورت و نقش تعلیم و تربیت در زندگی انسان امری بدیهی و غیرقابل انکار است. این نوشتار درصدد است الگوهای تربیتی از نظر دو فیلسوف اسلامی ایرانی، سهروردی و صدرالمتألهین را تبيين و بررسي نمايد. انسانشناسی در فلسفۀ سهروردی اهمیت زیادی دارد و تعلیم و تربیت نیز بدون شناخت انسان ممکن نیست، بنابرین او اولین قدم را شناخت نفس معرفی میکند. فاعل شناسا معنابخش معلوماتی است که به ذهن وارد میشود، پس بر اساس شهود درونی، معلومات تعیّن مي‌يابند و شخص از راه قوۀ عقلانی پرورش‌یافته، قالبهای درستی در ذهن میسازد و معلومات را در قالبها میریزد. سهروردی در تلاش است بین عقل و عرفان پیوند برقرار کند تا شخص بدینوسیله تربیت صحیح پیدا کند؛ آنچه او «ربّانی شدن» نام مینهد. اما ملاصدرا شروع فعالیتهای ادراکی نفس را ـ مستقیم یا غیرمستقیم ـ از راه حواس میداند. نفس فطرتاً فاقد معلومات است. انسان با قرار گرفتن در معرض عینیات و محسوسات به شناخت میرسد و از طرف دیگر، ميتواند با استفاده از قوة تخیل به واقعیات امور دست يابد، بشرطی که قوۀ تخیل ابتدا با پرورش اندیشه و عقل، جهت درستی پیدا کرده باشد. ملاصدرا علاوه بر مبانی مشابهی که با سهروردی دارد، به بیان مبحث مهم حرکت جوهری پرداخته که طی آن نفس ميتواند از پایینترین مرتبۀ خود به بالاترین مراتب جوهری خویش ارتقا یابد. شهودگرایی سهروردی و اعتقاد ملاصدرا به حرکت جوهری نفس، از مهمترین تمایزهای آراء این دو فیلسوف بزرگ است.
The concept of education and man are concomitant concepts. That is to say, wherever man begins to live, the issue of education came into being. The necessary role of education in human life is an inevitable and evident fact. The authors of the present article intend to explain the views of the two Iranian-Islamic philosophers, namely Suhrawardi and Mulla Sadra concerning the models of education. Philosophical anthropology in Suhrawardi’s philosophy enjoys an important place, and it is impossible to provide education without sufficient knowledge of man. Accordingly, in his view the first step is to attain self-knowledge. Subject gives meaning to any kind of knowledge that enters the mind. Thus knowledge is determined on the bases of certain internal intuitions and man is brought up through his rational faculty following which one can form certain pattern to contain his knowledge. Suhrawardi seeks to connect reason and gnosis so that in the light of which man can get proper education and attain the station of lordliness. But Mulla Sadra maintains that perceptual activity of the soul- directly or indirectly- begins through the senses. Soul by nature lacks any kind of knowledge. On the one hand, man can earn knowledge through confronting with objective and sensible things. On the other hand, by means of his faculty of imagination can attain the reality of the matters. It is provided that the faculty of imagination follows the right path in the light of the growth of reason and thought. Apart from his common ground with Suhrawardi, Mulla Sadra refers to his doctrine of the substantial motion according to which the soul can ascend from the lowest level to his highest substantial level. Suhrawardi’s intuitionism and Mulla Sadra’s belief in substantial motion of the soul constitutes the most important distinction between the views of these two great philosophers.
ابراهیمی دینانی، غلامحسین (1376) شعاع اندیشه و شهود در فلسفۀ سهروردی، تهران: حکمت.
ابراهیمی دینانی، غلامحسین؛ کرم‌زاده، رحمت‌الله (1386) «رابطۀ نفس و بدن»، مجلۀ تخصصی الهیات و حقوق، شمارۀ 24، ص21ـ3.
باقری، خسرو؛ باقری، محمدزهیر (1390) «مبانی فلسفی و روانشناختی تعلیم و تربیت: بررسی و تطبیق دیدگاه¬های سهروردی و هوسرل»، پژوهش‌نامه مبانی تعلیم و تربیت، سال 1، شمارۀ 2، ص20ـ5.
بختیارنصرآبادی، حسنعلی؛ نوروزی، رضاعلی (1383) آموزش رویکردها و انگاره‌های جدید، اصفهان: دانشگاه اصفهان.
بهشتی، محمد (1380) «اهداف تعلیم و تربیت از دیدگاه امام خمینی (ره)»، مسائل کاربردی تعلیم و تربیت اسلامی، شمارۀ 5، ص64ـ41.
بهشتی، محمد (1393) فلسفه تعلیم و تربیت اشراق (نظریه تربیتی)، قم: پژوهشگاه حوزه و دانشگاه.
جاویدی کلاته جعفر‌آبادی، طاهره (1384) «رویکردهای فلاسفة اسلامی به نفس و دلالتهای تربیتی آن (ابن سینا، شیخ اشراق و ملاصدرا»، نامۀ انسانشناسی، شمارۀ 7، ص27ـ5.
رحیم‌پور، فروغ‌السادات؛ بیادار، هنگامه (1395) «روشهای تربیتی نفس از دیدگاه ملاصدرا»، انسان‌پژوهی دینی، شمارۀ 36، ص90ـ73.
رشیدی احمدآبادی، راضیه (1387) مبانی فلسفی تعلیم و تربیت و پیوند آن با زیبایی‌شناسی و تحولات فرهنگی از دیدگاه ملاصدرا، پایان‌نامۀ کارشناسی ارشد الهیات، دانشگاه اصفهان.
زکوی، علی‌اصغر (1384) «تحلیلی از دیدگاه ابن سینا و ملاصدرا در مسئله حدوث نفس»، فصلنامه انجمن معارف اسلامی ایران، شمارۀ 92، ص147ـ119.
سهروردی، شهاب‌الدین (1380) مجموعه مصنفات شیخ اشراق، ج3، تصحیح سیدحسین نصر، تهران: پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی.
کاردان، علیمحمد (1374) فلسفۀ تعلیم و تربیت، تهران: سمت.
محمدامین‌زاده، حسن؛ محمدامین‌زاده، لیلا (1391) «اخلاق تربیت از منظر سهروردی»، مقالات همایش اخلاق سهروردی، زنجان: دانشگاه زنجان.
مصلح، جواد (1352) علم‌النفس یا روانشناسی صدرالمتألهین، تهران: دانشگاه تهران.
ملاصدرا (1366) تفسیر قرآن کریم، ج7، قم: بیدار.
ملاصدرا (1371) مفاتیح الغیب، ترجمۀ محمد خواجوی، تهران: مولی.
ملاصدرا (1981م) الحکمه المتعالية في الأسفار العقلية الأربعة، بیروت: دار احیاء التراث العربی.
نصر، سیدحسین (1386) اسلام سنتی در دنیای متجدد، ترجمۀ محمد صالحی، تهران: دفتر پژوهش سهروردی.
نوروزی، رضاعلی؛ بابازاده، طاهره (1389) «پيامدهاي تربیتی نفس از منظر ملاصدرا»، اندیشه نوین دینی، شمارۀ 23، ص112ـ91.
نوروزی، رضاعلی؛ بابازاده، طاهره (1392) «تحلیلی بر اهداف و روشهای تربیتی مبتنی بر کمال نفس از دیدگاه ملاصدرا»، تربیت اسلامی، سال 8، شمارۀ 16، ص56ـ31.
نوروزی، رضاعلی؛ هاشمی اردکانی، سیدحسن (1391) «تحلیلی بر شناخت و اصول تربیت اشراقی از دیدگاه سهروردی»، فصلنامۀ پژوهش در مسائل تعلیم و تربیت اسلامی، شمارۀ 14، ص93ـ75.