آموزش حفاظت از محیط‌زیست به کودکان (با تأکید بر آموزه‌های دینی)
محورهای موضوعی : «فلسفه و کودک» و نهاد آموزش و پرورش
1 - دانشگاه علامه طباطبائی
کلید واژه: محیط‌زیست آموزش کودکان اهداف ضرورت,
چکیده مقاله :
شکلگيري نگرش، ارزشها، تعهد و مهارتهاي مورد نياز براي حفظ و پشتيباني محيط‌زيست در افراد، از سنين پايه آغاز ميشود. آموزش از مهمترین و مؤثرترین شیوه‌های افزایش ادراک فرد و مهارت نسبت به مسائل و مشکلات محیط‌زیستی است و تغییرات رفتاری مثبت و پایدار را در راستای حفظ محیط‌زیست بدنبال دارد. اگر آموزش حفاظت از محیط‌زیست از ابتدا برای کودکان آغاز شود، تغییراتی را در نگرش، آگاهی و مهارتهای آنان ایجاد خواهد کرد و کودکان میتوانند بطور کاربردی در محیط پیرامون خود به حفاظت از محیط‌زیست پرداخته و از منابع بطور صحیح استفاده نمایند. پژوهش حاضر با هدف بررسی و تحلیل آموزش محیط‌زیست به کودکان، با تأکید بر آموزه‌های دینی، و بروش توصیفی ـ تحلیلی، با استفاده از فیش‌برداری انجام شده است. در این تحقیق، پس از بررسی تحقیقات انجام شدة مرتبط، تعاریف و اصطلاحات متصل با پژوهش ارائه شده است. در ادامه، جایگاه محیط‌زیست، اهمیت حفظ محیط‌زیست، آموزش، بستر اصلی محیط‌زیست، ضرورت آموزش محیط‌زیست، فلسفۀ آموزش محیط‌زیست، اهداف آموزش محیط‌زیست، تأثیر محیط‌زیست سالم بر انسان و ضرورت آموزش کودکان برای حفاظت از محیط‌زیست، مورد بررسی و تحلیل قرار گرفته است. مهمترین نتیجۀ بدست آمده اینست که حفاظت از محیط‌زیست را باید از کودکی آموزش داد چراکه آموزش در کودکی، مشارکت برای حفاظت از محیط‌زیست در بزرگسالی را بدنبال دارد.
Developing necessary outlook, values, commitment, and skills for the sake of conserving environment usually begins from the childhood. Teaching seems to be most important and effective ways for enhancing people’s awareness of the environmental problems, and this may bring in its wake a kind of positive and lasting change in one’s behavior in conserving the environment. If teaching the environment begins from childhood then certain changes may occur in their views, awareness, and skills following which they can practically proceed to conserve the environment and use their resources properly. The present study aims at analyzing the teaching of environment in an analytic- descriptive method to children with reference to religious teachings. In this research after referring to certain works on this topic, the author presents its definitions and specific terms in his research work, then proceeds to study the following issues: the place of environment, the importance of conserving environment, teaching, the main domain of environment, the necessity of teaching environment, philosophy of teaching environment, aim of teaching environment, impact of untainted environment upon man, and the necessary of teaching children for conserving the environment. The main conclusion of this study is that teaching the protection and conservation of the environment in childhood will lead to their active participation in conserving environment in later years.
قرآن کریم.
آریان‌پور کاشانی، عباس؛ آریان‌پور کاشانی، منوچهر (1366) فرهنگ انگلیسی به فارسی، تهران: امیرکبیر.
ابن‌خلدون، عبدالرحمان محمد (1408ق) مقدمه ابن‌خلدون، بیروت، دار احیاء التراث العربی.
انتظاری، علیرضا (1391) «بررسی مبانی وحیانی حفظ محیط‌زیست»، فصلنامه علمی پژوهشی اعتقادی و کلامی، شمارۀ 7.
اندوز، احمد (1394) «محيط‌زيست و آموزش و پرورش؛ تأثیر مدیریت آموزش های زیست‌محیطی در آموزش و پرورش برای کمک به حفاظت و پایداری محيط‌زيست»، مجله رشد مدیریت مدرسه، شمارۀ 110، ص60 ـ 58.
ایزدی، عباس (1395) بررسی شیوۀ بکارگیری برنامۀ فلسفه برای کودکان در آموزش حفاظت محيط‌زيست، پایان‌نامۀ کارشناسی ارشد، دانشگاه خوارزمی، دانشکدۀ روانشناسی و علوم تربیتی.
بادکوبی، احمد؛ پورابراهیم، شراره؛ هادی‌پور، مهرداد (1379) «ارزیابی وضعیت آموزگاران مقطع دبستان شاغل در مناطق آموزش و پرورش تهران در زمینۀ موضوعات زیست‌محیطی و روشهای ارتقای آگاهی»، فصلنامه محيط‌زيست، شمارۀ 27.
ترکمانی، فاطمه (1390) تأثیر آموزش در مصرف بهینۀ انرژی بر میزان آگاهی و تغییر رفتار زیست‌محیطی دانش‌آموزان مقطع راهنمایی دخترانۀ شهر تهران، پایان‌نامۀ کارشناسی ارشد، دانشگاه پیام نور تهران.
تقی‌زاده انصاری، مصطفی (1376) حقوق کیفری محيط‌زيست، تهران: نشر قومس.
جوادي آملي، عبدالله (١٣٨٦) اسلام و محيط‌زيست، قم: اسرا.
جوادي آملي، عبدالله (1388) حق و تكليف در اسلام، تحقيق مصطفى خليلى، قم: اسراء.
جوادي آملي، عبدالله (١٣٩١) مفاتيح الحياة، قم: اسراء.
چارلز کیس، آلکساندر؛ لانگ، وینفرید؛ سند، پیتر (1392) حقوق محيط‌زيست، ترجمۀ محمدحسن حبیبی، تهران: دانشگاه تهران.
حاجی‌زاده نیازی، مژگان (1393) اثربخشی آموزش محيط‌زيست در کاهش پرخاشگری کودکان پنج تا شش سال (مطالعه موردی: مهدکودک‌های شهر تهران)، پایان‌نامۀ کارشناسی ارشد، دانشگاه پیام نور تهران، دانشکدۀ علوم انسانی.
حسینی، سیدعلی ( 1382) «طبیعت مخلوق خداوند»، فصلنامه فرهنگ جهاد، سال 6، شمارۀ 4.
حميديان، ع. (١٣٩٠) «لزوم توجه به فرهنگ زيستمحيطي دانشجويان؛ مطالعه موردي دانشگاه تهران»، مقالات همايش گياهشناسي ملي ايران، مؤسسۀ تحقيقات جنگلها و مراتع کشور.
خالقی‌زاده، فیروزه (1391) مطالعۀ روشهاي موجود آموزش محيط‌زيست به کودکان پیش‌دبستانی و دبستانی از دیدگاه مربیان و آموزگاران، پایان‌نامۀ کارشناسی ارشد، دانشگاه پیام نور، مرکز تهران جنوب.
خسروی، حسن (1395) «حق بر محيط‌زيست سالم در پرتو حکمرانی مطلوب»، اخلاق زیستی، شمارۀ 20، ص144ـ127.
دادفر، مهناز (1391) بررسی نقش و تأثیر آموزش محيط‌زيست در آموزش رسمی دروس هدیه‌های آسمان و علوم تجربی دوره ابتدایی (از دیدگاه معلمان شهرستان دماوند)، پایان‌نامۀ کارشناسی ارشد، دانشگاه پیام نور تهران، دانشکدۀ علوم تربیتی.
رمضانی قوام‌آبادی، محمد‌حسین (1391) «بررسی راهبردی آموزش حفاظت از محيط‌زيست در ایران»، فصلنامه راهبرد، شمارۀ 65، ص257ـ233.
سرباز، سمیرا (1395) بررسی تأثیر آموزش‌محیط‌زیست بر بهبود دیدگاه دانش‌آموزان ابتدایی نسبت به حقوق حیوانات، پایان‌نامۀ کارشناسی ارشد، دانشگاه یزد، دانشکدۀ کشاورزی و منابع طبیعی.
سلطاني، مسعود (١٣٨٩) بررسي ميزان تأثیر آگاهي زيستمحيطي دانش‌آموزان نسبت به انجام فعاليتهاي حفاظت از محيط‌زيست در هنگام سفر، پايان‌نامۀ کارشناسي ارشد رشتۀ علوم تربيتي، گرايش برنامه‌ريزي درسي، دانشگاه پيام نور تهران.
سلیمانی‌پور، مصطفی (1395) تعیین میزان کاربرد مؤلفه‌های حفظ محيط‌زيست در محتوای کتب پایه‌های اول تا چهارم ابتدایی، پایان‌نامۀ کارشناسی ارشد، دانشگاه علامه طباطبائی، دانشکدۀ علوم تربیتی و روانشناسی.
شاه‌حسینی، نجیبه (1392) بررسی آموزش محيط‌زيستی در برنامۀ درسی دورۀ تربیت معلم و پیشنهاد طراحی برای آینده، پایان‌نامۀ کارشناسی ارشد، دانشگاه شاهد.
شبيري، سيدمحمد؛ اميدوار، نازنين؛ ميبودي، حسين (١٣٩٢) «بررسي نگرشهاي کودکان مهدکودکهاي شهر تهران در مورد مسائل زيستمحيطي»، دومين سمينار آموزش و سلامت کودکان پيش از دبستان، دانشگاه علوم بهزيستي و توانبخشي (سخنراني).
شبيري، سيدمحمد؛ ميبودي، حسين؛ اميدوار، نازنين (١٣٩٣) «بررسي نگرشهاي کودکان پيش‌دبستاني شهر مشهد در مورد مسائل محيط‌زيستي»، فصلنامه علوم محيطي، دورۀ 12، شمارۀ ٢، ص130ـ119.
شکوفه، نادر (1382) فاجعه آلودگی محيط‌زيست، تهران: جنگل.
شیعه علی، علی (1392) «اخلاق محيط‌زيست با نگاهی به روایات فریقین»، مطالعات تقریب مذاهب اسلامی، شمارۀ 31، ص59ـ50.
صالحی، صادق؛ قائمی اصل، زهرا (1391) «بررسی رابطة آموزش زیست‌محیطی و رفتارهای حفاظت از محيط‌زيست»، نشریۀ آموزش محيط‌زيست و توسعۀ پایدار، دانشگاه پیام نور، دورۀ 1، شمارۀ 3، ص79ـ67.
عابدي سروستاني، احمد؛ شاه‌ولي، منصور؛ محقق داماد، سيدمصطفي (1386)، «ماهيت و ديدگاه‌هاي اخلاق زيستمحيطي با تأکيد بر ديدگاه اسلامي»، فصلنامة اخلاق در علوم و فناوري، سال 2، شمارۀ 1 و 2.
عبداللهي، عظيمه‌السادات؛ صادقي، حميد‌رضا (١٣٩١) «نيازسنجي آموزش زيستمحيطي دانش‌آموزان پسر مقطع ابتدايي شهر اصفهان»، فصلنامه علمي، ترويجي آموزش محيط‌زيست و توسعۀ پايدار، شمارۀ 1، ص16ـ9.
فرخی، مهین (1390) تأثیر قصه‌گویی بر آموزش مفاهیم محيط‌زيست به کودکان پیش‌دبستانی شهرستان قاین، پایان‌نامۀ کارشناسی ارشد، دانشگاه علامه طباطبائی، دانشکدۀ علوم تربیتی و روانشناسی.
فقيهي قزويني، فاطمه (١٣٦٥) «آموزش محيط‌زيست در مدارس»، فصلنامه تعليم و تربيت، شمارۀ 7 و 8، ص163ـ137.
کدیور، پروین (1390) روانشناسی تربیتی، تهران: سمت.
کریمی، داریوش؛ عنایتی، اشرف‌السادات (1391) «آموزش برای توسعۀ پایدار، مدرسۀ پایدار»، فصلنامۀ آموزش محيط‌زيست و توسعۀ پایدار، دورۀ 1، شمارۀ 1، ص74ـ59.
گرجی، ابوالقاسم (1363) «اسلام و محيط‌زيست»، مجله نور علم، شمارۀ 4، دانشگاه تهران.
ماشاالهی‌نژاد، زهرا (1390) انطباق کتابهای علوم دورۀ ابتدایی با معیارهای آموزش محيط‌زيست (بر اساس استانداردهای ویسکانسین)، پایان‌نامۀ کارشناسی ارشد، دانشگاه فردوسی مشهد، دانشکدۀ علوم تربیتی و روانشناسی.
مجلسي، محمدباقر (1403ق) بحار الانوار، بیروت: دار الوفاء.
محرم‌نژاد، ناصر؛ حيدري، عمران (١٣٨٥) «تدوین الگوی مدیریتی توسعۀ پایدار آموزش محيط‌زيست برای نسل جوان کشور»، فصلنامۀ علوم و تکنولوژی محيط‌زيست، شمارۀ 28، ص77ـ68.
محقق داماد، سيد مصطفی (1384) «طبیعت و محيط‌زيست انسان از دیدگاه اسلام»، تهران: رهنمون، نشریه مدرسۀ عالی شهید مطهری، شمارۀ 2 و 3.
محمدی، ایرج (1396) چالشها و راهکارهای آموزش محيط‌زيست (مطالعه موردی: تحلیل کتابهای علوم تجربی دورۀ اول متوسطه)، پایان‌نامۀ کارشناسی ارشد، دانشگاه زنجان، دانشکدۀ علوم انسانی.
مشکل‌گشا، سمانه؛ خدابخشیان، مقدی (۱۳۹۶) «آموزش کودکان راهکاری برای ایجاد توسعۀ پایدار و حفظ محيط‌زيست»، کنفرانس بین‌المللی عمران، معماری و شهرسازی ایران معاصر، تهران: دانشگاه شهید بهشتي.
ملکي، حسن (١٣٨٥) مهارتهاي اساسي تدريس، تهران: نشر نيکان.
مهربان، زینب؛ بهمنی، لیلا؛ کرمی، زهرا (1393) «تأثیر سبک زندگی بر توسعه»، مجموعه مقالات اولین کنفرانس سراسری توسعه در علوم ـ تربیتی و روانشناسی، مطالعات اجتماعی و فرهنگی، تهران: موسسۀ آموزش عالی مهر اروند.
ميبودي، حسين (١٣٩٠) «يک رهيافت جديد در آموزش محيط‌زيست به کودکان در ايران»، اولين همايش ملي آموزش محيط‌زيست، تهران: دانشگاه پيام نور (سخنرانی).
نبی‌پور، فاطمه سادات؛ فربین، میترا؛ حامدی، فرحناز (1393) «تأثیر آموزش و پرورش در ایجاد فرهنگ حفاظت از محيط‌زيست»، مجموعه مقالات دومین همایش ملی و تخصصی پژوهشهای محيط‌زيست ایران، همدان: انجمن ارزیابان محيط‌زيست هگمتانه.
نجفی، محمدحسن (1373) جواهر الکلام، تهران: دار الکتب الاسلامیه.
نجفيان، شهلا؛ نوذرآدان، مريم؛ عابدين‌زاده ماسوله، حسن (١٣٧٤) به همراه من باش: از تکلم تا مدرسه، تهران: انتشارات دانا.
نصر، سيد حسين (١٣٨٦) دين و نظام طبيعت، ترجمۀ محمدحسن غفوري، تهران: حکمت.
نظمي، روشنک (١٣٩٢) بررسي تأثیر برنامه‌ريزي چندبعدي بر سواد زيستمحيطي کودکان پيش‌دبستان تهران در سال تحصيلي٩٣ـ٩٢، پايان‌‌نامهۀ کارشناسي ارشد رشتۀ برنامه‌ريزي درسي، دانشگاه الزهرا.
نقی‌زاده، محمد (1385) تقابل منابع سیارۀ زمین با الگوهای توسعه و مصرف، تهران: جامعۀ مهندسان ایران.
هانگر، د.؛ ويلن، جی. تی. ال. (١٣٨٤) مباني مديريت استراتژيک، ترجمۀ سيدمحمد اعرابي و داود ايزدي، تهران: دفتر پژوهشهاي فرهنگي.
Aini, M.S.; Laily, P. (2010) “Preparedness of Malaysian Pre-school Educators for”, Pertanika J. Soc. Sci. & Hum. Vol.18, No.2, pp.271-283.
Basile, C.G. (2000) “Environmental Education as a Catalyst for Transfer of Learning in Young Children’, Journal of Environmental Education, Vol.32, No.1, pp.21-27.
Biasutti, M. (2015) “An Intensive Program on Education for Sustainable Development: the Participants’ Experience”, Environmental Education Research, Vol.21, No.5, pp.734-752.
Blatt, E. N. (2015) “An Investigation of the Goals for an Environmental Science Course: Teacher and Student Perspectives”, Environmental Education Research, Vol.21, No.5, pp.710-733.
Efird, R. (2012) “Learning the Land beneath Our Feet: NGO ‘Local Learning Materials’ and Environmental Education in Yunnan Province, Journal of Contemporary China, Vol.21, No.76, pp.569–583.
Erdogan, M.; Marcinkowski, T.; Ok, A. (2009). “Content Analysis of Selected Features of K‐8 Environmental Education Research Studies in Turkey, 1997–2007”, Environmental Education Research, Vol.15, No.5, pp.525-548.
Fien, J.; Tilbury, D. (2002) “The Global Challenge of Sustainability”, in D. Tilbury, Stevenson, R.B., Fien, J., and Schreuder, D. (eds.), Education and sustainability: Responding to the Global Challenge, UK: Commission on Education and Communication, pp.1-12.
Frick, J.; Kaiser, F.G.; Wilson, M. (2004) “Environmental Knowledge and Conservation Behavior: Exploring Prevalence and Structure in a Representative Sample”, Pers. Individ. Dif., Issue 37, pp.1597–1613.
Gardner, G.T.; Stern, P.C. (2002) Environmental Problems and Human Behavior, Boston: Pearson.
Grodzinska-jurczak, M.; Stepska, A.; Nieszporek, K.; Bryda, G. (2006) “Perception of Environmental Problems among Pre-school Children in Poland”, International Research in Geographical and Environmental Education, Vol.15, No. 1, pp.62-76.
Hodson, D. (2011) Looking to the Future. Boston, MA: Sense Publishers.
Kesicioglu, S.; Alisinanoglu, F. (2008) “Investigation of Environmental Experiences of Preschool Children”, Electronic Journal of Social Sciences, Vol.8, No.29, pp.2-14.
Kusawan, Udan; Rayholds, Ruth; Amok, Mitch (2006) Paper Presented at the AARE, Annual International Education Research Conference, Adelaide, 27th-30th November
Meiboudi, H.; Karimzadegan, H.; Khalilnejad, S.M. (2011) “Enhancing Children’s Environmental Awareness in Kindergarten of Mashhad City Using Mural Painting”, International Journal of Procedia Social and Behavioral Sciences, Issue 28, pp.1020-1028.
Musser, L.; Diamond, K. (1999) “The Children’s Attitudes toward the Environment Scale for Pre-school Children”, Journal of Environmental Education, Vol.30, No.2, pp.23-29.
Nisbet, E. K.; Zelenski, J. M.; Murphy S. A. (2009) “The Nature Relatedness Scale Linking Individuals’ Connection with Nature to Environmental Concern and Behavior”, Environment and Behavior, Vol.41, No.5, pp.715-740.
Otto, S.; Kaiser, F.G. (2014) “Ecological Behavior across the Lifespan: Why Environmentalism Increases as People Grow Older”, J. Environ. Psychol., Vol.40, pp.331–338.
Palmer, J. (1998) Environmental Education in the 21st Century: Theory, Practice, Progress and Promise, London: Routledge.
Potter, G. (2009) “Environmental Education for the 21st Century: Where Do We Go Now?”, J. Environ. Educ., Issue 41, pp.22-33
Thompson, S. C. G.; Barton, M. A. (1994) “Ecocentric and Anthropocentric Attitudes toward the Environment”, Journal of Environmental Psychology, No.14, pp.149-157.
Varisli, T. (2009) Evaluating Eighth Grade Students’ Environmental Literacy: The Role of Socio-Demographic Variables. Master’s thesis, Department of Elementary Science and Mathematics Education, Middle East Technical University, Turkey.
Williams, M. (2005) “Environmental Education and Lifelong Learning: Awareness to Action”, in G. Humphrys and M. Williams (eds.), Presenting and Representing Environments, Netherlands: Springer, pp.197-213.
Wilson, Carla (2011) Effective Approaches to Connect Children with Nature, New Zealand: Department of Conservation, the Papa Atawbai.
Wilson, R. A. (1993) Fostering a Sense of Wonder during the early Childhood Years, Columbus, OH: Ohio Environmental Protection Agency, Office of Environmental Education.