از مكتبخانه‌ها تا مدرسه‌هاي دولتي؛ بازخواني انگيزه‌هاي نظري و عملي راهبر مدارس عصر قاجار
محورهای موضوعی : کودک و نهادهای آموزشی
1 - پژوهشكده مطالعات فرهنگي و اجتماعي
کلید واژه: مدرسه قاجار مكتبخانه علوم و فنون جديد ميهن دولت,
چکیده مقاله :
تاريخ مكتبخانه‌ها در ايران، تاريخ سنتي آموزشی است که همواره خواهان ثبات و استمرار محتوایی بوده است، هرچند در هزاره اخیر، تنها با یک سنت روبرو نبوده‌ایم و بفراخور جریانهای دینی و فرهنگی، سنتهای مختلف آموزشی در قالب مکتبخانه‌ها و مدرسه‌ها و مسجد- مدرسه‌ها حاكم بوده است. البته این سنت در مواجهه با دنياي جديد و اقتضائات اجتماعي ايران در عصر قاجار، نتوانست به آرامش و استمرار خود ادامه دهد و ناچار به موضع‌گیری شد؛ يكبار در مواجهه با مدارس نوين خصوصی و بار ديگر در مواجهه با مدارس نوين دولتي. اين موضع گاه سلبي بود و گاه ايجابي؛ تصميمي كه در آغاز به مقابله و درنهايت به تسليم منجر گشت. اين نوشتار تلاش دارد ضمن بازخواني تاريخ تغيير نظام آموزشي ايران از مكتبخانه‌ها به مدارس نوين در عصر قاجار، نشان دهد چه ایدة نظریی در این دوره راهبر تحولات نظام آموزشي ايران بوده است.
The history of traditional schools in Iran is the history of those traditional educations that tended to stagnation and unchanging. However, in recent millennium, we were not confronted only with a single tradition but within religious and cultural trends there were various educational traditions that came into existence in the form of traditional schools, schools, and mosque-schools. Yet this tradition in confrontation with the modern world and the social requirements of Iran in Qajar period failed to resist anymore and lost their tranquility and as a result compelled to change their standpoint. Hence, this tradition once in confrontation with modern private schools and then in confrontation with modern government schools were compelled to make some negative decision or at times positive decision; a decision that first were meant to confront them, but later on led to a kind of submission. The present paper tries to review the history of the changes of educational system in Iran from traditional school to modern one, and unfold those ideas that underpinned the changes in educational system of Iran in Qajar period.
اعتمادالسلطنه، محمدحسن (1350) روزنامه خاطرات اعتمادالسلطنه، بکوشش ایرج افشار، تهران: امیرکبیر.
اعتمادالسلطنه، محمدحسن (1367) تاریخ منتظم ناصری (دوره سه جلدی) تصحیح محمداسماعیل رضوانی، تهران: دنیای کتاب.
توفیق، ابراهیم؛ حیدری، آرش؛ یوسفی، سيدمهدي (1397) بررسی تاریخی تولیدات علمی مکتوب مدرسه دارالفنون (تألیف و ترجمه) از تأسیس تا پایان دوره ناصری (1313-1267هـ .ق)، تهران: پژوهشکده مطالعات فرهنگی و اجتماعی (منتشر نشده).
زرگری‌نژاد، غلامحسین؛ صفت‌گل، منصور؛ وثوقی، محمدباقر (1397) تاریخ دانشگاه تهران، تهران: انتشارات دانشگاه تهران، جلد1.
صدیق، عیسی خان (1397) نظام آموزشی و ساختن ایران مدرن، ترجمه علی‌نجات غلامی، تهران: پژوهشکده مطالعات فرهنگی و اجتماعی.
طالبوف، عبدالرحیم (1357) آزادی و سیاست، باهتمام ایرج افشار، تهران: نشر سحر.
ماحوزی، رضا (1397) «از نظامیه تا سیاست‌نامه؛ بازخوانی اندیشه وحدت دین و دنیا در اندیشة خواجه نظام الملک طوسی»، همایش بین المللی هزاره خواجه نظام الملک طوسی، مشهد: دانشگاه فردوسی مشهد.
ماحوزی، رضا (1398) «آغاز و فرجام ایده فرانسوی وحدت ملی در آموزش نوین ایران»، فصلنامه علمی و پژوهشی مطالعات فرهنگی ایران، تهران: پژوهشکده مطالعات فرهنگی و اجتماعی (در دست انتشار).
یغمایی، اقبال (1376) تأسیس مدرسه دارالفنون، تهران: نشر سروا.